Prawo do świadczeń z pomocy społecznej przysługuje osobom: Posiadającym obywatelstwo polskie mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
Cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 53 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach , zgody na pobyt tolerowany lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy;
Obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej, państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej lub państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, którzy mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, posiadającym prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Właściwość miejscową gminy ustala się według miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie.

W przypadku osoby bezdomnej właściwą miejscowo jest gmina ostatniego miejsca zameldowania tej osoby na pobyt stały.

W przypadkach szczególnie uzasadnionych sytuacją osobistą osoby ubiegającej się o świadczenie, w sprawach niecierpiących zwłoki oraz w sprawach cudzoziemców, którym udzielono zgody na pobyt tolerowany, i cudzoziemców, właściwą miejscowo jest gmina miejsca pobytu osoby ubiegającej się o świadczenie.

Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom, na zasadach określonych w ustawie, w szczególności z powodu:
ubóstwa;
sieroctwa;
bezdomności;
bezrobocia;
niepełnosprawności;
długotrwałej lub ciężkiej choroby;
przemocy w rodzinie;
potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi;
potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;
bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;
braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze;
trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy;
trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;
alkoholizmu lub narkomanii;
zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;
klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje osobom i rodzinom w przypadku występowania jednej z powyższych okoliczności, a których dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kryterium dochodowego, określonego art. 8 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej:
osobie samotnej, której dochód nie przekroczył kwoty 477,00 zł, zwanej "kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej";
osobie w rodzinie, w której dochód nie przekroczył kwoty 351,00 zł, zwanej "kryterium dochodowym na osobę w rodzinie";
rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie zwanej "kryterium dochodowym rodziny".

Za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, pomniejszone o:
miesięczne obciążenia podatkiem dochodowym od osób fizycznych
składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz społeczne
kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób

Do dochodu nie wlicza się:
jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego;
wartości świadczeń w naturze
świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych.
W razie wystąpienia rażących dysproporcji między wysokością dochodu a rzeczywistą sytuacją majątkową stwierdzoną przez pracownika socjalnego, dyrektor ośrodka pomocy społecznej może odmówić przyznania świadczeń z pomocy społecznej.
Obowiązki osób i rodzin ubiegających się o pomoc społeczną
Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej, zobowiązane są do współpracy z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu swojej trudnej sytuacji życiowej. Nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia, innej pracy zarobkowej przez osobę bezrobotną lub wykonywania prac społecznie użytecznych, o której mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, lub nieuzasadniona odmowa podjęcia leczenia odwykowego przez osobę zatrudnioną, a także marnotrawienie przyznanych świadczeń, ich celowe niszczenie, bądź marnotrawienie własnych zasobów finansowych oraz ich nieracjonalne wykorzystywanie może stanowić podstawę do ograniczenia lub odmowy przyznania świadczeń albo przyznanie pomocy w formie niepieniężnej. Również odmowa zawarcia kontraktu socjalnego lub nie wywiązanie się z uzgodnień zawartych w kontrakcie może spowodować ograniczenie lub odmowę przyznania świadczenia
Osoby i rodziny korzystające ze świadczeń pomocy społecznej, są zobowiązane poinformować o każdej zmianie swojej sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń. świadome wprowadzenie w błąd pracownika socjalnego może spowodować zmianę decyzji na niekorzyść strony oraz zwrot nienależnie pobranych świadczeń. świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi, niezależnie od dochodu rodziny.
Tryb udzielania pomocy

Tryb przyznawania świadczenia z pomocy społecznej składa się z następujących etapów:
zgłoszenie wniosku o udzielenie pomocy (osobiste, pisemne, lub telefoniczne) przez osobę zainteresowaną, bądź innej osoby, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego do pracownika socjalnego;
sporządzenie wywiadu środowiskowego przez pracownika socjalnego w miejscu zamieszkania klienta w celu ustalenia aktualnej sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osoby i rodziny oraz opracowanie planu pomocy zgodnie z wnioskiem;
sporządzenie decyzji i wydanie jej osobie ubiegającej się o pomoc;
realizacja przyznanych świadczeń
Pracownik socjalny w ciągu 14 dni od daty wszczęcia postępowania, czyli złożenia wniosku o pomoc, przeprowadza wywiad środowiskowy. Brak zgody na przeprowadzenie wywiadu jest równoznaczne z rezygnacją z pomocy. Strona występująca o pomoc powinna zgromadzić dokumenty stanowiące podstawę do ustalenia jej danych personalnych, stanu zdrowia, sytuacji rodzinnej i materialnej. W trakcie przeprowadzania wywiadu środowiskowego, w porozumieniu z klientem ustalany jest plan pomocy, który może zostać zawarty w kontrakcie socjalnym. Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy mogą zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i możliwościom pomocy społecznej.
Kontrakt socjalny
Kontrakt socjalny to pisemna umowa zawarta z osobą ubiegającą się o pomoc, określająca uprawnienia i zobowiązania stron umowy(osoby zwracającej się o pomoc, pracownika socjalnego oraz kierownictwa ośrodka).
Zawarcie kontraktu socjalnego ma na celu określenie sposobu współdziałania w rozwiązywaniu problemów osoby lub rodziny, która znalazła się w trudnej sytuacji życiowej, z uwzględnieniem możliwości wykorzystania zasobów środowiska lokalnego.
Kontrakt zawiera opis sytuacji życiowej osoby lub rodziny oraz opis działań koniecznych do podjęcia przez nią a także formę, zakres i czas udzielania przez Ośrodek pomocy. W kontrakcie odnotowuje się również wszystkie uwagi dotyczące realizacji kontraktu.
Okres na jaki zawierany jest kontrakt socjalny dostosowany jest z jednej strony do sytuacji życiowej, w jakiej znajduje się osoba zawierająca kontrakt, a z drugiej - do form wsparcia, zaproponowanych przez Ośrodek.
Klient otrzymuje jeden egzemplarz kontraktu.
Wydanie decyzji
świadczenia z pomocy społecznej przyznawane są w formie decyzji. Wszystkie decyzje o przyznanie pomocy lub jej odmowie wydawane są w formie pisemnej. Wyjątek stanowią świadczenia w postaci interwencji kryzysowej, pracy socjalnej, poradnictwa, uczestnictwa w zajęciach klubu samopomocy, przyznanie biletu kredytowanego - tu pomoc udzielana jest bez konieczności wydawania decyzji. Stronom przysługuje odwołanie od decyzji Dyrektora Ośrodka Pomocy Społecznej do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w terminie 14 dni od otrzymania decyzji za pośrednictwem Dyrektora OPS.
Odwołanie wnosi się na piśmie do sekretariatu Ośrodka.
Wymagane dokumenty
Sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową osoby i rodziny ustala się na podstawie dokumentów:
dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość;
skróconego odpisu aktu urodzenia dzieci lub książeczki zdrowia dziecka (do wglądu)- w przypadku gdy dziecko nie figuruje w dowodzie osobistym opiekuna prawnego;
dokumentów określających status cudzoziemca Rzeczypospolitej Polskiej;
decyzję właściwego organu w sprawie renty, emerytury, świadczenia przedemerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego;
orzeczenia komisji do spraw inwalidztwa i zatrudnienia wydanego przed 1 września 1997 r., orzeczenia lekarza orzecznika o niezdolności do pracy, niezdolności do samodzielnej egzystencji, orzeczenia komisji lekarskiej;
orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności;
zaświadczenia pracodawcy o wysokości wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia, zawierającego informacje o wysokości potrącanej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe w części finansowanej przez ubezpieczonego oraz składki na ubezpieczenie chorobowe;
zaświadczenia pracodawcy o okresie zatrudnienia, w tym o okresach za które były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne, oraz o okresach nieskładkowych;
zaświadczenia o wysokości wynagrodzenia uzyskiwanego na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych (usług rolniczych), zawierającego informacje o potrąconej zaliczce na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe w części finansowanej przez ubezpieczonego oraz składki na ubezpieczenie chorobowe;
zaświadczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego potwierdzającego zobowiązanie opłacania składki na ubezpieczenie społeczne rolników;
zaświadczenia o wysokość dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej wydanego przez naczelnika właściwego urzędu skarbowego;
dowodu otrzymania renty lub emerytury; zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego;
zaświadczenia urzędu gminy o powierzchni gospodarstwa rolnego w hektarach przeliczeniowych;
zaświadczenia wystawionego przez szkołę potwierdzającego kontynuowanie nauki w gimnazjum, szkole ponadgimnazjalnej, szkole ponadpodstawoawej lub szkole wyższej;
decyzji starosty o uznaniu lub odmowy uznania za osobę bezrobotną, utracie statusu osoby bezrobotnej, o przyznaniu, odmowie przyznania, wstrzymaniu wypłaty oraz utracie lub przyznaniu prawa do zasiłku dla bezrobotnych, dodatku szkoleniowego, stypendium, dodatku aktywizacyjnego albo zaświadczenia o pozostawaniu w ewidencji bezrobotnych lub poszukujących pracy;
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o zadeklarowanej podstawie wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.
oświadczenia o uzyskaniu dochodu;
zaświadczenia lub decyzji organów przyznających świadczenia pieniężne;
oświadczenia o stanie majątkowym.